ਬਹਾਵਲਪੁਰ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਤੋਂ 73 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ, ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਕੰਢੇ ਤੇ, ਇਕ ਨਗਰ। ਇਕ ਰਿਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਸ ਨਗਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਯੂਨਾਨੀ ਹਮਲਾਵਰ ਸਿਕੰਦਰ ਨੇ 325 ਪੁਰਾਣਾ ਕਾਲ ਵਿਚ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਇਕ ਹੋਰ ਰਿਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਸ ਨਗਰ ਨੂੰ ਬੋਧੀਆਂ ਨੇ ਵਸਾਇਆ ਸੀ ਤੇ 712 ਵਿਚ ਇਬਨ ਕਾਸਿਮ ਨੇ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੀਰਾਂ ਫਕੀਰਾਂ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਸੈਂਟਰ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਇੱਥੇ ਸੁਹਰਾਵਰਦੀ ਸੁਫ਼ੀ ਫ਼ਿਰਕੇ ਦੇ ਜਲਾਲੁੱਦੀਨ ਬੁਖ਼ਾਰੀ ‘ਸੁਰਖ਼ ਪੋਸ਼’ (1199-1291) ਦੀ ਗੱਦੀ ਸੀ। ਇੱਥੇ 14ਵੀਂ ਤੇ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਬਣੇ ਤਿੰਨ ਵੱਡੇ ਮਜ਼ਾਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਉ¤ਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਹੜ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨਗਰ (ਤੇ ਮਜ਼ਾਰਾਂ) ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਨਗਰ ਵਿਚ (ਸ਼ਾਇਦ 1518 ਵਿਚ) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਆਏ ਸਨ ਤੇ ਕਦੇ ਉਨ੍ਹਾ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ (ਖੜਾਵਾਂ, ਬੈਰਾਗਨ, ਗੁਰਜ ਤੇ ਲੱਕੜ ਦੀ ਬੇੜੀ ਵਗ਼ੈਰਾ) ਪਈਆਂ ਕਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਹੁਣ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਕਾਇਮ ਨਹੀਂ.
ਉ¤ਚ ਨਗਰ ਦੇ ਤਬਾਹ ਹਪੲੁ ਮਜ਼ਾਰ ਦਾ ਇਕ ਦ੍ਰਿਸ਼
(ਡਾ. ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)