ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ, ਸੁਰਮਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਇਕ ਨਗਰ। ਢਾਕਾ ਤੇ ਚਿਟਾਗਾਂਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਨਗਰ ਹੈ। ਇਹ ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਮੇਘਾਲਿਆ, ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵਿਚ ਅਸਾਮ ਵਿਚ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। 1303 ਤਕ ਇਸ ’ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਿਆਂ (ਆਖ਼ਰੀ ਰਾਜਾ ਗੌੜ ਗੋਵਿੰਦਾ) ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਮਗਰੋਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਇਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਸ ਦੀ ਅਬਾਦੀ 8 ਲੱਖ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੈ।1345 ਵਿਚ ਇੱਥੇ ਮਰਾਕੋ ਦਾ ਯਾਤਰੂ ਇਬਨ ਬਤੂਤਾ ਆਇਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ ਦੌਰਾਨ (1509 ਵਿਚ) ਇਸ ਨਗਰ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹੋਏ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਵਾਸਤੇ ਰੁਕੇ ਸਨ। ਉਦੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਸਨ।ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਆਪਣੀ ਪੂਰਬ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ (1658-1663 ਅਤੇ 1667-1670 ਵਿਚ) ਦੋ ਵਾਰ ਇਸ ਨਗਰ ਵਿਚ ਆਏ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸਿੱਖੀ ਜੀਵਨ ਜਿਊਂਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਮਗਰੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਸਿੱਖੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਹੜਾ 1897 ਦੇ ਭੂਚਾਲ ਦੌਰਾਨ ਢਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। 1947 ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਇਸ ਜਗਹ ’ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਸ ਥਾਂ ’ਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਅਤੇ ਕੁਝ ਰਿਹਾਇਸ਼ਾਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ.
(ਡਾ. ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)