Sultanpur Lodhi
ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ
ਇਹ ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਵਿਚ, ਕਾਲੀ ਬੇਈਂ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ’ਤੇ, ਇਕ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਕਸਬਾ ਹੈ। ਇਕ ਰਿਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਹ ਕਸਬਾ ਮਹਿਮੂਦ ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਵੱਲੋਂ ਲਾਏ ਗਏ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਵਲੀ ਮੁਹੰਮਦ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸੁਲਤਾਨ ਖ਼ਾਨ ਲੋਦੀ ਨੇ 1103 ਵਿਚ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਨਗਰ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਧ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਜਗਹ ਘਟੋ-ਘਟ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ (ਉਦੋਂ ਇਹ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ)। ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਇਕ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਕਸਬਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨਗਰ ਵਿਚ 32 ਤੋਂ ਵਧ ਮਾਰਕੀਟਾਂ ਅਤੇ 5600 ਤੋਂ ਵਧ ਦੁਕਾਨਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਵਪਾਰ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸੈਂਟਰ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਕਈ ਪਿੰਡ (ਤਕਰੀਬਨ 8 ਮੀਲ, ਯਾਨਿ 13 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਰਕਬਾ) ਇਸ ਨਗਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦੇ ਸਨ (ਹੁਣ ਤਾਂ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਸਿਰਫ਼ 16-17 ਹਜ਼ਾਰ ਹੀ ਹੈ)। ਇਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਾਗ਼ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਕਈ ਆਲਮ-ਫ਼ਾਜ਼ਲ ਵੀ ਰਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਤੇ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਵੀ ਕੁਝ ਚਿਰ ਇੱਥੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਅਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ, ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ, ਬੇਈਂ ਨਦੀ ’ਤੇ ਬਣੇ, ਦੋ ਟੁੱਟੇ ਹੋਏ ਪੁਲਾਂ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਅਜੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।
ਸੋਲ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਇਹ ਜਲੰਧਰ-ਦੋਆਬ ਦੇ ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਦੌਲਤ ਖ਼ਾਨ ਲੋਧੀ ਦਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਅਕਤੂਬਰ 1504 ਤੋਂ ਅਗਸਤ 1507 ਤਕ ਏਥੇ ਨਵਾਬ ਦੌਲਤ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਮੋਦੀਖ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਮੋਦੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਇਕ ਵਾਰ ਏਸ ਨਗਰ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਰੁਕੇ ਸਨ।1739 ਵਿਚ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹਮਲੇ ਵੇਲੇ ਇਸ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਹਿੱਸਾ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ। ਨਵੰਬਰ 1753 ਵਿਚ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੇ ਇਸ ਨਗਰ ’ਤੇ ਇਸ ਨਗਰ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।
ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦੇ ਬਣਾਏ ਪੁਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਦਾ ਬਚਿਆ-ਖੁਚਿਆ ਹਿੱਸਾ
ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਮਹਿਲ
ਸਰਾਏ ਕਿਲ੍ਹਾ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੁਲੀਸ ਥਾਣਾ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ)
ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ’ਚ ਕਈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ: (1) ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਰ ਸਾਹਿਬ: ਵੇਈਂ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਇਸ ਬੇਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅਕਸਰ ਬੈਠਿਆ, ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਿਆ ਤੇ ਦੀਵਾਨ ਸਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। (2) ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੱਟ ਸਾਹਿਬ: ਇਹ ਮੋਦੀਖ਼ਾਨਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਡਿਊਟੀ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ (ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਪੱਥਰ ਰਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵੇਲੇ ਦੇ ਪੱਥਰ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ) (3) ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਤ ਘਾਟ: ਇਕ ਰਿਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵੇਈਂ ਨਦੀ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਦਿਨ (ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ; ਦਰਅਸਲ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਨਿਰਮਲਾ ਦੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਜਨਮਸਾਖੀ ਮੁਤਾਬਿਕ 8 ਦਿਨ) ਰਹਿਣ ਮਗਰੋਂ ਇੱਥੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ ਸਨ। ਜਨਮਸਾਖੀਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵੇਈਂ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਸਦੀਆਂ ਹਨ: ਬਾਲੇ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੂ ਜੀ ਜਿੱਥੋਂ ਨਿਕਲੇ ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਾਤਨ ਗੱਡੀ ਸੀ (ਹੁਣ ਉਹ ਦਾਤਨ ਵਾਲੀ ਜਗਹ ਦਾ ਨਾਂ ਨਿਸ਼ਾਨ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ)। ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਤੇ ਵਿਲਾਇਤ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੂ ਜੀ ਮੌਜੂਦਾ ‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਤ ਘਾਟ’ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲੇ ਸਨ ਬਲਕਿ ਉਥੋਂ ਨਿਕਲੇ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਵੇਈਂ ਵਿਚ ਵੜੇ ਸਨ। ਸੋ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਮਗਰੋਂ ਘੜੀ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਤ ਘਾਟ’ ਵੀ ਮਗਰੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। (ਅਜਿਹੇ ਦਰਜਨਾਂ ਨਕਲੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹੋਰ ਜਗਹ ਵੀ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਕਾਇਮ ਹਨ)। (4) ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੋਠੜੀ ਸਾਹਿਬ: ਇਕ ਕਾਲਪਨਿਕ ਕਹਾਣੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੋਦੀਖ਼ਾਨੇ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਸੀ (5) ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਦਾ ਬਾਗ਼: ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਇੱਥੇ ਰਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। (6) ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ: ਮੁਹੱਲਾ ਛੀਂਬਿਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਦਾ ਘਰ ਸੀ; ਇਸ ਵਿਚ ਇਕ ਪੁਰਾਣਾ ਖੂਹ ਵੀ ਹੈ (7) ਧਰਮਸਾਲਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ: ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ, ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਤੋਂ ਪਿੰਡ ਡੱਲਾ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ, ਇੱਥੇ ਰੁਕੇ ਸਨ (ਇਹ ਮੁਹੱਲਾ ਧੀਰਾਂ ਵਿਚ ਹੈ)। ਹੁਣ ਇਸ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿਹਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ (8) ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਤਰਯਾਤਮਾ ਸਾਹਿਬ: ਇਕ ਰਿਵਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਹ ਇਕ ਮਸਜਿਦ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਸਤੇ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ, ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ 45, ਕਪੂਰਥਲਾ ਤੋਂ 27 ਤੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਤੋਂ 25 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ.
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਰ ਸਾਹਿਬ
(ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਦੀ ’ਤੇ ਨਹਾਉਣ ਜਾਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ)
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ (ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਦਾ ਘਰ)
ਗੁਰੂ ਦਾ ਬਾਗ਼ (ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਘਰ) ਇਹ ਝੂਠ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਬੱਚਿਆ ਦਾ ਜਨਮ ਏਥੇ ਹੋਇਆ ਸੀ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਤਰਯਾਤਮਾ ਸਾਹਿਬ
(ਜਿੱਥੇ ਇਕ ਸਾਖੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਵਾਬ ਨੇ ਨਜ਼ਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਸਤੇ ਸੱਦਿਆ ਸੀ)
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੱਟ ਸਾਹਿਬ (ਇਕ ਕਾਲਪਨਿਕ ਕਹਾਣੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਏਥੇ ‘ਹੱਟੀ ਚਲਾਉਂਦਾ’ ਦੱਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ)
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੋਠੜੀ ਸਾਹਿਬ
(ਇਕ ਕਾਲਪਨਿਕ ਕਹਾਣੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਏਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ‘ਹੱਟੀ’ ਦਾ ਹਿਸਾਬ-ਕਿਤਾਬ ਪੜਤਾਲਿਆ ਜਾ ਸਕੇ)
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਤ ਘਾਟ (ਜਿੱਥੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਨਦੀ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਮਗਰੋਂ ਪਰਗਟ ਹੋਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਹੈ)
ਧਰਮਸਾਲਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ: ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ, ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਤੋਂ ਪਿੰਡ ਡੱਲਾ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ, ਇੱਥੇ ਰੁਕੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿਹਰਾ ਸਾਹਿਬ’ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ.
(ਡਾ. ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)