ਸੀਸਤਾਨ
ਮੌਜੂਦਾ ਪੂਰਬੀ ਇਰਾਨ (ਮੌਜੂਦਾ ਸੀਸਤਾਨ ਤੇ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਸੂਬਾ), ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ (ਨਿਮਰੂਜ਼, ਕੰਧਾਰ) ਅਤੇ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨੋਕ ਕੁੰਡੀ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਸੀਸਤਾਨ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਪੁਰਾਨਾ ਨਾਂ ਸ਼ਕਸਤਾਨ ਸੀ ਕਿਉਂ ਕਿ ਏਥੇ ਸ਼ਕ ਕੌਮ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਸੀ। ਇਹ ਰਿਆਸਤ ਸੰਨ 240 ਵਿਚ ਬਣੀ ਸੀ ਤੇ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੁੱਰਾਨੀ ਤਕ ਇਹ ਮੁਗ਼ਲ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਰਹੀ ਸੀ। 1747 ਤੋਂ 1872 ਤਕ ਇਹ ਰਿਆਸਤ ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਝਗੜੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ ਰਹੀ। ਅਖ਼ੀਰ ਇਸ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਹਿੱਸਾ ਈਰਾਨ ਨੂੰ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਪਰ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਰਹਦਾਂ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਬਾਊਂਡਰੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ 1905 ਵਿਚ ਕੀਤਾ। ਸੀਸਤਾਨ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਸੀਸਤਾਨੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਸੀ ਤੇ ਜਦ ਅਕਤੂਬਰ 1923 ਵਿਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੀਸਤਾਨ ਤੋਂ ਹੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ.
(ਡਾ. ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)