Simla
ਸ਼ਿਮਲਾ
ਕਾਲਕਾ ਤੋਂ 88 (ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ 116 ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ 350) ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ, ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਤਲ ਤੋਂ 7238 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ’ਤੇ (ਜਾਖੂ ਦੀ ਉਚਾਈ 8051 ਫੁੱਟ), ਹਿਮਾਂਚਲ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ਼ਿਮਲਾ ਦੋ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਪਿੰਡ ਸੀ।(ਇਕ ਰਿਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਮਿਥਹਾਸਕ ਦੇਵੀ ਕਾਲੀ ਦੀ ਅਵਤਾਰ ਸ਼ਿਆਮਲਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਨਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਸੀ)। 1806 ਵਿਚ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ’ਤੇ ਨੈਪਾਲ ਦੇ ਗੋਰਖਾ ਜਰਨੈਲ ਭੀਮ ਸੈਨ ਥਾਪਾ ਨੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਮਈ 1815 ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਡੇਵਿਡ ਆਕਤਰਲੋਨੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਇਸ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਮੌਸਮ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਰਗਾ ਲੱਗਿਆ ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਵਸਾਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। 1815 ਵਿਚ ਸਕਾਟਲੈਂਡ ਦੇ ਚਾਰਲਸ ਪਰੱਟ ਕੈਨੇਡੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ਪਹਿਲੀ ਪੱਕੀ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਸੀ (ਜੋ ਹੁਣ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਹੈ)। 1826 ਤੋਂ ਕੋਈ-ਕੋਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫ਼ਸਰ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਠਹਿਰਣ ਲਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਇੱਥੇ ਸਿਰਫ਼ 30 ਘਰ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਇਹ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ; 1881 ਤਕ ਇੱਥੇ 1141 ਘਰ ਬਣ ਚੁਕੇ ਸਨ। 1832 ਵਿਚ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡ ਡਲਹੌਜ਼ੀ ਵੀ ਏਥੇ ਆਇਆ ਸੀ। 1863 ਵਿਚ ਵਾਇਸਰਾਏ ਜਾੱਨ ਲਾਰੰਸ ਨੇ ਸ਼ਿਮਲਾ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ। 1903 ਵਿਚ ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਬਣਾਈ ਗਈ (ਇਸ ਵਾਸਤੇ 806 ਪੁਲ ਅਤੇ 103 ਸੁਰੰਗਾਂ ਬਣਾਉਣੀਆਂ ਪਈਆਂ ਸਨ। ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣਾ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਤਕ ਸ਼ਿਮਲਾ ਵਿਚ ਕੋਈ ਬਾਜ਼ਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। 1905 ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਬਾਜ਼ਾਰ (ਲੋਅਰ ਮਾਲ) ਜੋ ਸਿਰਫ਼ 500 ਫੁੱਟਾ ਸੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ (ਮਗਰੋਂ ਮਾਲ ਰੋਡ ਅਤੇ ਰਿਜ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ)। ਹੁਣ ਸ਼ਿਮਲਾ ਬਹੁਤ ਫੈਲ ਚੁਕਾ ਹੈ। ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਤਕ ਇਹ 9.2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਮਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਕੁਲ ਰਕਬਾ 35.34 ਮੁਰੱਬਾ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ (2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਮੁਤਾਬਿਕ) 1 ਲੱਖ 70 ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 93% ਹਿੰਦੂ ਤੇ ਦਲਿਤ ਹਨ, 2,2 % ਸਿੱਖ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ, 1.33% ਬੋਧੀ ਤੇ ਕੁਝ ਇਸਾਈ ਵੀ ਹਨ।
(ਸ਼ਿਮਲਾ ਦਾ ਮੁਖ ਚੌਕ: ਰਿੱਜ)
ਸ਼ਿਮਲਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਰ ਕੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: 1832 ਵਿਚ ਇੱਥੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਫ਼ੀਰ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਗ ਵਿਚਕਾਰ ਮੁਲਕਾਤ ਹੋਈ ਸੀ (ਇਹ ਸ਼ਿਮਲਾ ਦੀ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਸਿਆਸੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸੀ)।
ਫਿਰ 1946 ਵਿਚ ਸ਼ਿਮਲਾ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਆਗੂ ਪੁੱਜੇ ਸਨ.
(ਤਸਵੀਰ: ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ 1946 ਵਿਚ ਸ਼ਿਮਲਾ ਵਿਚ):
(ਡਾ. ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)