Sarsa Nadi (rivulet)
ਸਰਸਾ ਨਦੀ
ਇਹ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਨਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਸੌਲੀ (ਹਿਮਾਂਚਲ) ਦੇ ਕੁਝ ਹੇਠਾਂ ਤੋਂ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਥੋਂ ਤਿੰਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਬਸਾਵਲ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਉਤਰ ਪੱਛਮ ਵਲ ਮੁੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਸ ਵਿਚ ਕਈ ਹੋਰ ਚੋਅ ਅਤੇ ਨਾਲੇ ਵੀ ਡਿਗਦੇ ਹਨ। ਧਾਰ ਕੋਲੀਆਂ, ਭਟੌਲੀ ਕਲਾਂ, ਧਕੜੂ ਮਾਜਰਾ, ਹਰੀਪੁਰ, ਬੱਦੀ, ਚੱਕਜੰਗੀ, ਕੈਂਦੁਵਾਲਾ, ਮਲਕੂ ਮਾਜਰਾ, ਹਰਰਾਇਪੁਰ, ਨਾਨੋਵਾਲ, ਖੇੜੀ, ਮੰਡਿਆਰਪੁਰ, ਪਾਲਸੀ ਕਲਾਂ, ਦਿਵਾੜੀ, ਕੀਰਤਪੁਰ-ਰੋਪੜ ਰੋਡ, ਮਾਜਰੀ, ਕੋਟਬਾਲਾ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੋਈ, ਤਕਰੀਬਨ 38 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਗਣ ਮਗਰੋਂ, ਅਖ਼ੀਰ ਇਹ ਤਰਫ਼ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਵਿਚ ਜਾ ਡਿਗਦੀ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਵਿਚ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। 5 ਤੇ 6 ਦਸੰਬਰ 1705 ਦੀ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਛੱਡਣ ਮਗਰੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਰ ਅਤੇ ਤਕਰੀਬਨ 400 ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨਦੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮਗਰੋਂ ਅਣਜਾਣ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਇਸ ਨਦੀ ਵਿਚ ਉਦੋਂ ਹੜ੍ਹ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਵਾਰ ਵਿਛੜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਜੰਗ ਦਾ ਸਮਾਨ ਵੀ ਰੁੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਕਈਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਇਹ ਗੱਪ ਵੀ ਘੜ ਲਈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕਈ ਮਣ ਭਾਰ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਰੁੜ੍ਹ ਗਏ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਉਸ ਮਹੀਨੇ ਦਰਿਆ ਵਿਚ ਸਗੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘਟ ਪਾਣੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਕੀਕਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਸਾਮਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਤੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੇ ਸਿੱਧਾ ਚਮਕੌਰ ਜਾਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ ਵਿਚ ਨਿਹੰਗ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਮਗਰੋਂ ਚਮਕੌਰ ਜਾਣਾ ਸੀ.
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਰਵਾਰ ਵਿਛੋੜਾ
(ਡਾ. ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)