Sambhal City
ਸੰਭਲ
ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਇਕ ਨਗਰ (ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ 158, ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ ਤੋਂ 37 ਕਿਲੋਮੀਟਰ)। ਮਿਥਹਾਸ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸਤਯੁਗ ਵਿਚ ਸਤਯਵਰਤ, ਤਰੇਤੇ ਵਿਚ ਮਹਦਗਿਰੀ, ਦੁਆਪਰ ਵਿਚ ਪਿੰਗਲ ਤੇ ਕਲਯੁਗ ਵਿਚ ਸੰਭਲ ਹੈ। ਇੱਥੇ 68 ਤੀਰਥ ਅਤੇ 19 ਖੂਹ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ (ਚੰਦਰਸ਼ੇਖ਼ਰ, ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਤੇ ਸੰਭਲੇਸ਼ਵਰ) ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ। ਕੱਤਕ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਏਥੇ 24 ਕੋਹ (ਤਕਰੀਬਨ 76 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਦੀ ਪਰਕਰਮਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਿਥਹਾਸ (ਮਦਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ*) ਮੁਤਾਬਿਕ ਕਲਯੁਗ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਨੂ ਦਾ ਅਵਤਾਰ (ਕਲਕੀ ਅਵਤਾਰ) ਇੱਥੇ ਵਿਸ਼ਨੂਯਸ਼ ਨਾਂ ਦੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੇ ਘਰ ਦੋਬਾਰਾ ਹੋਵੇਗਾ: {*ਸੰਭਲਗਰਾਮਮੁਖਯਸਯ ਬਰਾਹਮਣਸਯ ਮਹਾਤਮਨ:। ਭਵਨੇ ਵਸ਼ਿਣੁਯਸ਼ਸ: ਕਲਕਿ: ਪਰਾਦੁਰਭਵਸ਼ਿਯਤਿ॥}. (ਕੁਝ ਬੇਸਮਝ ਸਿੱਖ ਅਖੌਤੀ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਚੌਬੀਸ ਅਵਤਾਰ ਵਿਚ ਕਲਕੀ ਅਵਤਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਵਿਤਾ ‘ਭਲ ਭਾਗ ਭਯਾ ਇਹ ਸੰਭਲ ਕੇ, ਹਰਿਜੂ ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਆਵਹਿਂਗੇ’ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ; ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਇੱਥੇ ਮੰਦਰ ਲਫ਼ਜ਼ ਸੰਭਲ ਨਗਰ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ)।
ਅਜ-ਕਲ੍ਹ ਸੰਭਲ ਇਕ ਮੁਸਲਿਮ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣ ਚੁਕਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ (2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਮੁਤਾਬਿਕ 2 ਲੱਖ 21 ਹਜ਼ਾਰ 334) ਦਾ 70% ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੇ 29% ਹਿੰਦੂ ਹਨ। ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ (ਪੁਰਾਣਾ ਕਾਲ) ਵਿਚ ਇੱਥੇ ਪੰਚਾਲ ਰਾਜਿਆਂ (ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੀ ਦਰੋਪਦੀ ਦੇ ਪੇਕੇ), ਫਿਰ ਦੂਜੀ ਸਦੀ (ਪੁਰਾਣਾ ਕਾਲ) ਵਿਚ ਮੌਰੀਆ ਰਾਜੇ (ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਸ਼ੋਕ) ਤੋਂ, 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਤਕ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਿਆਂ (ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਆਖ਼ਰੀ) ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਰਹੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਇਸ ’ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕੁਤਬਦੀਨ ਐਬਕ, ਫ਼ੀਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਤੁਗ਼ਲਕ, ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ, ਹਮਾਯੂੰ, ਅਕਬਰ, ਸ਼ਾਹਜਹਾਨ ਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਰਹੀ ਸੀ.
(ਡਾ. ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)