ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਬੁਖ਼ਾਰਾ ਕੋਲ ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸ਼ਹਿਰ, ਜੋ ਸਮਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਇਕ ਰਿਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਰ (ਰੁੱਖ ਦਾ ਫਲ, ਮੇਵਾ) ਫਲਾਂ ਦੀ ਨਗਰੀ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਸਮਰਕੰਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੈਂਟਰਲ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਹ ਸਤਵੀਂ ਤੇ ਅਠਵੀਂ ਸਦੀ (ਪੁਰਾਣਾ ਕਾਲ) ਵਿਚ (ਯਾਨਿ ਅਠਾਈ ਉਨੱਤੀ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ) ਵਸਾਇਆ ਗਿਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਚੀਨ ਤੇ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿਲਕ ਰੋਡ ’ਤੇ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ। ਸੰਨ 329 (ਪੁਰਾਣਾ ਕਾਲ) ਵਿਚ ਸਿਕੰਦਰ ਨੇ ਇਸ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਇਸ ’ਤੇ ਈਰਾਨੀਆਂ ਤੇ ਤੁਰਕਸਤਾਨੀਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਰਿਹਾ। ਸੰਨ 1220 ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਚੰਗੇਜ਼ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। ਤੈਮੂਰ ਵੇਲੇ (1370 ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ) ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਹੀ ਸੀ। ਸੰਨ 1500 ਵਿਚ ਉਜ਼ਬੇਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਸੋਲ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਬੁਖ਼ਾਰਾ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣ ਜਾਣ ਨਾਲ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਢਹਿੰਦੀ ਕਲਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲਗ ਪਿਆ। ਅਠਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ (1720 ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ) ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹਮਲੇ ਮਗਰੋਂ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਉਜਾੜ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। 1868 ਤਕ ਇਸ ’ਤੇ ਮੰਗੋਲਾਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਇਹ ਰੂਸੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਆ ਗਿਆ। 1886 ਵਿਚ ਇਹ ਤੁਰਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਿਆ। 1925 ਵਿਚ ਰੂਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਪਰ 1930 ਵਿਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਤਾਸ਼ਕੰਦ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ। ਹੁਣ ਇਹ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਤੇ ਇਥੋਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਤਕਰੀਬਨ 3 ਲੱਖ 65 ਹਜ਼ਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਨਗਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਕਾਇਮ ਹਨ। ਇਹ ਤਾਸ਼ਕੰਦ ਤੋਂ 290 ਤੇ ਬੁਖ਼ਾਰਾ ਤੋਂ 270 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੁਰ ਹੈ.
(ਡਾ. ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)